Yazar Edward De Bono, insanların birkaç farklı şekil ve yaklaşımla kavrama ve düşünme eylemini gerçekleştirebildiğini incelemiştir. Bu yaklaşımlar hakkında teori geliştiren yazar, insanların düşünme alışkanlıkları ile kendilerini kısıtlayarak sadece bir veya iki yaklaşımla düşünme eylemini gerçekleştirdiğini gözlemlemiştir. De Bono, farklı yaklaşımların tanımlanması ve bu yaklaşımların nasıl kullanılabileceğinin öğretilmesi durumunda, insanların bu yaklaşımları kullanarak toplantılarda ve takım çalışmalarında çok daha üretken olabileceğini öne sürmüştür.
Şapkalar dile gelse acaba ne derlerdi? Öğrenme teknikleri arasında yer alan Altı Şapkalı Düşünme Tekniği’nde şapkalarımız konuşuyor. Bunu ilkokul kademesinde rahatlıkla uygulayabilir veya yaş grubu olarak uygun gördüğünüz bir grup üstünde de deneyebilirsiniz. Her şapkanın bir tutumu vardır ve onu yansıtır. Teknik, farklı yaklaşımların tanımlanması ve bu yaklaşımların nasıl kullanılabileceğinin öğretilmesi durumunda, insanların bu yaklaşımları kullanarak çok daha üretken olabileceğini teorisine dayanır.
· Kırmızı şapka (Ateş-sübjektif): Duygusal şapkadır. Görüşülen konu ile ilgili olarak, kişilere hiçbir dayanağı olmadan sezgi, fikir ve duygularını söyleme fırsatı verir.
· Siyah şapka (Yargıç cüppesi-objektif): Kötümser şapkadır. Eleştiri, olumsuz görüşler ile görüşülen konunun riskleri, gelecekte doğuracağı problemler ortaya çıkar.
· Yeşil şapka (Bitki-spekülatif): Yenilikçi şapkadır. Konuyla ilgili alternatifler ve yeni yaklaşımlar araştırılır. “Bana her şey uyar” mantığı güdülür.
· Sarı şapka (Güneş- objektif): İyimser şapkadır. O işin avantajları ortaya konulur. Övgü, olumlu görüşler söylenir.
· Beyaz şapka (Boş sayfa-objektif): Tarafsız şapkadır. Görüşülen konu ile ilgili net bilgi ve raporlar ortaya konur.
· Mavi şapka (Gökyüzü-gözden geçirme): Serinkanlı şapkadır. Düşünce sistematize edilir. İdareci şapka veya Meta şapka olarak da adlandırılır. Düşünmenin düşünülmesi ve “Büyük resim” üzerine odaklanır. Tüm süreç gözden geçirilir.
Şimdi dilerseniz örnek olması açısından “Annemizin sözünü tutmalıyız” önermesini ele alıyorum. Bakın şapkalar neler diyor:
KIRMIZI ŞAPKA: Annemizin sözünü tutmalıyız çünkü o bizi bu yaşımıza kadar büyüttü. Bizi bitmek tükenmek bilmeyen sevgisiyle besledi. Ona karşı saygısızlık yapmamalıyız. Eğer istediği bir şey varsa derhal yerine getirmeliyiz. O, bizim yaptığımız her şeye katlandı. Bu yüzden önerileri bizim için rehber olmalı ve onun sözünü tutmalıyız.
SİYAH ŞAPKA: Anneler çok duygusal insanlardır. Benim anneme karşı saygım sonsuz ama bazen onun bu duygusallığı çok ileri boyuta gitmekte. Mantıksal düşünmemiz gereken alanlarda eğer onun sözüne uyacak olursak zarar ederiz. Bu sebepten annemizin sözüne uymamamız gerektiğini düşünüyorum.
YEŞİL ŞAPKA: Annelerimiz evimizde en küçük sorunları bile çözebilmektedir. Evde herhangi bir eksiklik olduğunda hemen onun imdada yetiştiğini görüyorum. Pratik çözümleriyle annelerimizin ciddi manada birer yenilikçiler. Annelerimizin sözleri bu sebepten dolayı muhakkak işimize yarayacaktır.
SARI ŞAPKA: Bizim kendi tecrübelerimiz düşünüldüğünde annelerimizden daha az tecrübeli olduğumuzu görüyoruz. Tecrübenin kolay kolay kazanılmadığını düşünürsek annemizin tecrübelerinden yararlanmamız bizim avantajımıza olacaktır. Bu yüzden onların sözlerine dikkat etmeliyiz.
BEYAZ ŞAPKA: İçinde bulunduğumuz durumlarda çevremizin etkisinde kalacağımız muhakkak. Fakat burada illaki annemizin sözünü dinlememiz gerektiğini düşünmüyorum. Daha doğrusu, çevre faktörünü en aza indirerek kendi düşüncelerimizi ön plana çıkarmayı doğru buluyorum. Esasında annemizin sözü de dinlenebilir fakat bu konuda kesin bir yargıya varamam.
MAVİ ŞAPKA: Mavi şapkalı kişi, gruptaki herkesin düşüncelerini ele alır ve şöyle ortak bir çıkarım yapar: Hepinizin görüşlerini değerlendirdiğimizde, elbette herkesin haklı olduğu ve haklı olmadığı taraflar var. Grup olarak annelerimizin sözünü dinlememizin daha iyi olacağına karar veriyoruz.
Altı Şapkalı Düşünme Tekniğinin Uygulaması
Bu yöntemle düşünmenin öğretilmesi konusunda düşüncelerinizi yönetebilecek, sonu gelmeyen tartışmalarda ayrıntılarda kaybolmak yerine, daha farklı ve yapıcı sonuçlar elde edebileceksiniz. Birlikte belli bir konunun haritasını çıkarma oyunu oynayabilirsiniz.
Tekniğin uygulanmasında kullanılacak şapkalar renkli kartonlardan veya başka materyallerden hazırlanır.
1.Karar verilecek konu belirlenir (Örnek; Vitaminlerin yararları, trafik kazalarının nedenleri, deniz ulaşım araçları gerekli midir? Veya Matematikteki sıfır sayısı gerekli midir? Veya Meslek lisesine gideyim mi?).
2.Karar verme sürecine katılacak öğrenciler birbirlerini görecek şekilde “U” ya da “halka” oluşturacak şeklinde oturtulurlar.
3. Şapkalar sırasıyla takılır veya takılır gibi yapılır. Her şapkanın temsil ettiği fikirler belirtilir.
4. Karar verilir.
Toplantı, Mavi şapkanın toplantıyı nasıl idare edeceğini, nasıl hedef ve amaçlara ulaşılacağını duyuracağı beklentisi ile başlar. Kırmızı şapkanın sorunu çözümü ile ilgili fikir ve tepkileri toplama düşüncesi ile devam eder. Fikirler ve tahmini çözümler üretmesi için Yeşil şapkaya geçer. Daha sonra tartışma, bilgi üretmeyi düşünen Beyaz şapka ile çözümleri eleştirmeyi düşünen Siyah şapka arasında gider gelir.
Herkes herhangi bir anda belli bir yaklaşıma odaklandığı için grup, bir kişinin (Kırmızı şapka) duygusal tepki göstermesinden ya da başka bir kişinin (Beyaz şapka) objektif düşünmeye ve yine bir başka kişinin (Siyah şapka) yaklaşımlara eleştirel olmaya çalışmasından çok daha fazla işbirlikçi olacaktır. Bu etkinlikler, öğrenciler açısından düşüncenin öğrenilmesi için duygudaş olabilme oyunudur.
Altı Şapkalı Düşünme Tekniğinin Yararları
1) Yaratıcılığın gelişmesini sağlar.
2) Karar verme becerisini geliştirir.
3) Düşüncelerin ve duyguların belli bir düzene sokulmasını ve sistematikleşmesini sağlar.
4) Bireylere düşünme yollarını öğretir. Tek bir düşünme türüne takılıp kalmalarını ve gereksiz tartışmalara girmelerini önler.
5) Katılanlar bilgi ile duygu, duygu ile avantajı riski, yaratıcı fikirleri ayırt eder.
6) Kendisini, karşısındakinin yerine koyabilmeyi oynayarak öğretir. Empatim (duygudaş) olabilmeyi sağlar.