Sorumluluğun Akıl İnşasına Katkısı. Sorumluluk eğitimi, akıl inşasının temel eğitimlerinden biridir. Sorumluluk eğitimi ne kadar geç kalırsa, akıl inşa süreci de o kadar gecikir. Sorumluluk, çocuğu (kişiyi) karar vermek zorunda bırakır. Karar verebilmek, aklın özelliklerindendir. Akıl oluşmadan önceki dönemlerde karar verme durumunda bırakılan çocuk zihni, aklın oluşması için gereken malzemeleri bir merkezde toplamaya başlar. Aklın oluşmasının yolu da zaten budur. Gereken malzemelerin bir merkezde toplanması… Malzemeler bir merkezde toplanmazda zihni evrende dağınık halde kalırsa, aklın bünyesi oluşmaya başlamaz.
Bir konuda karar verebilmek çok şey ister. Önce o konuda bilgi gerekir. Kafi derecede bilgi… Akıl oluşmadan bir konuda lazım olan bilginin yeterli miktarını anlamak mümkün olmaz. İşte bu noktada yanlış karar ihtimali ortaya çıkar. Çocuğa sorumluluk vermek, yanlış karar vermesini göze almaktır. Yanlış karar vereceğini bile bile çocuğa neden sorumluluk yüklenir? Eksik bilgiyle verilen kararın yanlış olacağını görmesi için. Böylece aklın özelliklerinden birisi olan, konu ile ilgili kafi miktar bilgiye sahip olma lüzumu çocuk tarafından anlaşılır.
Karar vermek için konu ile ilgili “kurallar”ın bilinmesi gerekir. Karar verebilmek için düşünmeye başlayan çocuk zihni, kuralların ne olduğunu arar. Bildikleriyle karar vermeye çalışır. Verdiği karar yanlış olduğunda (sonradan yanlış olduğu gösterildiğinde) kafi miktar kuralı bilmesi gerektiğini de anlamış olur. Konu ile ilgili hiç kural bilmiyorsa, eğitiminde eksiklik vardır, öncelikle kuralların öğretilmesi gerekir. Böylece sorumluluk verilen çocuğun aklı oluşmaya başladığı gibi, ailelerin de çocuklarına verdikleri eğitimin eksikleri ortaya çıkar.
Karar verebilmek için düşünce metotlarının kullanılması gerekir. Kıyas gibi, genel hüküm-özel hüküm gibi, bütün-parça ilişkisi gibi, analiz-sentez gibi vesaire. Çocuk karar vermeye çalışırken, hafızasında mevcut olan bilgi ve kuralları nasıl değerlendireceğini, aralarından nasıl bir denklem kuracağını arar. İşte bu arayış, çocuğun zihni evrenini toparlar ve belli bir merkezde (aklın oluşacağı merkezde) yoğunlaştırır.
Sorumluluk kendi başına varolabilme kabiliyetini geliştirir. Kendi başına varolabilmek için karar verebilmek gerekir. Karar verebilmek için sorumluluk verilmesi şarttır. Çocuğa yapması ve yapmaması gereken işleri sürekli olarak ailesinin veya öğretmeninin söylemesi, çocuğu düşünme ihtiyacından uzaklaştırır. Düşünmeye ihtiyaç duymayan çocuk, akla da ihtiyaç hissetmez. Nasıl olsa birileri neleri yapması ve neleri yapmaması gerektiğini söylemektedir. Öyleyse onları dinlemek, dinler gibi yapmak, verilen görevleri onların görecekleri zaman yapmak kafi gelir. Bu durum, “merkezi dışarıda” kişilik tipini geliştirir. Merkezi kendi içine taşınmayan çocukta akıl inşası çok yavaş ilerler ve sağlıklı bir akıl meydana gelmez.
Sorumluluk merkezi kendinde kişilik tipleri geliştirir. Merkezi dışarıda olmak, sürü olmaktır, merkezi kendinde olmak ise fert olmaktır. Bunu sağlayan ise sorumluluk vermektir. Merkezi dışarıda olmak, aklı da dışarıda olmaktır. Dışarıdaki akılla yaşayan kişinin kendinde akıl olması gerekmez.
Hangi konularda sorumluluk vermek gerektiği konusu, “Akıl inşasında tecrübe” yazı serimizde açıklandı. Sorumluluk yazı serimiz ile tecrübe yazı serimizin birlikte okunmasında fayda var.
OSMAN GAZNELİ
[email protected]