Meslek bir kimsenin hayatını kazanmak için yaptığı kuralları toplum tarafından belirlenmiş ve belli bir eğitimle kazanılan bilgi ve becerilere dayalı faaliyetler bütünüdür. Mesleğin sürdürülmesinde etkenlerden biri olan kazanç bireyin meslek seçimi kararını etkikeyen tek etmen değildir. Bu kararı etkileyen sosyal statüdüzenli yaşam gibi farklı doyum kaynakları da vardır. Kazanç sağlama gibi sorunu olmayan kişilerin mesleki faaliyetlerini sürdürmelerinin yada bazı bireylerin az gelir getiren meslekleri çok gelir getiren mesleklere tercih etmelerinin nedeni de budur.
Meslek bireyin yeteneklerini kendini geliştirme ve gerçekleştirme yoludur. Bireyin kişilik özelliklerini ideallerini hayat görüşünü değerlerini belirler. Birey gününün büyük bir kısmını işinde geçirir. Bireyin yaptığı faaliyet ilgi ve yeteneklerine hitap ediyorsa kişi mesleki açıdan doyum sağlar. Mesleki doyum ise genel doyuma yansır. Bir nevi bireyin hayatta mutlu olması kendi özelliklerine uygun doyum sağlayacağı meslek seçmesine bağlıdır.
Meslek seçimindeki kararı bireyin işindeki başarı ve başarısızlığını da etkiler. Her birey farklı ilgi ve yeteneklere sahiptir. Her meslekte farklı yetenekleri gerektirir. Bir kimse sahip olduğu nitelikleri gerektiren sahip olmadığı nitelikleri gerektirmeyen mesleklerde başarılı olur.
Günümüzde meslek seçeneklerinin artması buna bağlı olarak meslekte uzmanlaşmanın artmasımesleğe hazırlanmanın uzun süreli eğitimi gerektirmesi seçme işleminin önemini arttırmaktadır.
Bireyin seçim yapmak zorunda olduğu meslekler geniş bir yelpaze göstermektedir.Tüm bunlar doğru ve gerçekçi seçim yapma zorunluluğunu artırmaktadır.
Bireyin gelecekteki yaşam tarzını belirlemesinde dönüm noktası olan mesleki tercihini yaparken doğru ve isabetli karar verebilmesi için izleyebileceği basamaklar şöyle sıralanabilir.
1.Bireyin yeteneklerinin belirlenmesi (Ben neler yapabilirim?)
Yetenek belli bir eğitimden yararlanabilme gücüdür. Bireyin hangi egitim programında başarılı olabileceğini gösterir. Yetenek meslekteki başarıyı etkileyen etmenlerden biridir ve temel gerekliliktir. Seçtiği mesleğin gerektirdiği en az yetenek düzeyine sahip olmayan bireyin o meslekte başarılı olması olası değildir. Bunun yanında sahip olduğu yeteneklerin kapasitenin altında bir yetenek düzeyi gerektiren mesleğe yönelen bireyin meslekte doyum sağlaması da mümkün olmayacaktır.
Akademik yeteneğin okulda derslerdeki başarının yada başarısızlığın araştırılması sözel yada sayısal düşünme yeteneklerinden hangisinde daha başarılı olduğunun belirlenmesi gerekir. Bunun için bireyin Fen Sosyal Matematik Türkçe derslerindeki başarısı bir ölçüt olacaktır.
Bunun dışında cisimleri üç boyutlu görebilme şekiller arasındaki benzerlik ve farklılıkları bulabilme gücünün belirlenmesi de araştırılması gereken yetenek alanıdır.
Sayısal düşünme gücüne sahip olmayan Fen Matematik gibi sayısal derslerde başarılı olmayan bir bireyin Tıp fakültesi Diş Hekimliği Mühendislikler gibi Matematik-Fen puanı ile öğrenci alan yüksek öğretim programlarında başarılı olması mümkün değildir. Cisimleri üç boyutlu görebilme bir evin planına bakarak o evin yapılış halini gözönünde canlandırabilme bir şeklin açılımını düzlem üzerinde çizebilme gücüne sahipolan birey mimarlık eğitiminde başarılı olabilecektir.
Sözcükleri ustalıkla kullanamayan zengin bir sözcük dağarcığına sahip olamayan kişinin dil ve edebiyat programında başarılı olması beklenemez.
2.İlgi Alanlarının Belirlenmesi(Ben neleri yapmaktan hoşlanırım?)
Yeteneklerbireyin hangi eğitim programında daha başarılı olabileceğini gösterirken ilgiler bireyin hangi faaliyetlerle uğraşmaktan zevk duyacağını belirler ve işin özüne iner. İlgiler yeteneklerle ilişkilidir. İlgi duyduğumuz alanlar çoğunlukla yetenekli olduğumuz alanlardır.
Seçilecek olan mesleğin insanlarla diyaloğu onları yönetmeyi yönlendirmeyi onlara hitap etmeyiyardım etmeyi yoksa insanlarla değilde objelerle uğraşmayı gerektiren faaliyetlerimi içermesinin belirlenmesi bunun dışında edebiyata müziğe güzel sanatlara karşı olan ilgilerinde belirlenmesi gerekir.
Birey ilgi duyduğu hoşlandığı işleri severek yapar. Bireyin ilgi duymadığı faaliyete yönelmesi hem mesleki doyumunu hemde başarısını olumsuz olarak etkileyecektir.
İnsanlara yardım etmekten insanların sorunlarını dinleyip sorunlarına çözüm aramaktan zevk almayan bir psikoloğun ne kendisine nede kendisinden yardım isteyen kişiye faydası olacaktır.
3.İş Değerlerinin Belirlenmesi (Ben ne istiyorum)
Yetenek ve ilgilerin belirlenmesinin ardından bireyin meslekteki beklentilerinitanımlaması gerekir. İş değerleri bireyin meslekte nelere önem verdiğini mesleki faaliyetin sonunda elde etmek istediği olanakları gösterir.
Kazanç yaratıcılığı kullanma liderlik yeteneğini kullanma işbirliği ün sahibi olma sosyal statüdüzenli yaşam değişiklik gibi iş değerleri vardır. Birey bu degerlerden kendisi için önemli olanları belirlemeli. Kendisine belirlediği bu değerleri sağlayacak mesleğe yönelmelidir. Ancak ilgi ve yeteneklerini de göz ardı edilmemesi gerekir.
Meslekte düzenli bir yaşama sosyal statüye işbirliğine yaratıcılığın anlatım bulmasına önem veren birey kendisine bu beklentilerini sağlayabilecek olan öğretmenlik mesleğini tercih edebilir.
4.Kişilik Özelliklerinin Belirlenmesi (Karakterim Nasıl?)
Meslek seçimi bireyin kişiliğinin yansımasıdır. Bireyin meslek seçiminde isabetli olması kişilik özelliklerini çok iyi tanıyıp bu özellikleri gerektiren mesleklere yönelmesine bağlıdır.
Bireylerin çok farklı kişilik özellikleri vardır. Atak girişken çekingen uysalhırslı idealist hayal gücü zengin realist mantıklı sinirli kendi başına buyruk alçak gönüllü düzenli kurallara bağlı vb. çok çeşitli kişilik özellikleri bulunur. Bireyin sayılan bu özelliklerinden hangilerine sahip olduğunu belirlemesi seçimini bu doğrultuda yapması gerekir.
İkna gücü yüksek dışa dönük insanlarla devamlı ilişki halinde olan girişimci niteliklere sahip olan birey avukat politikacı yada pazarlamacı olabilir.
Kurallara bağlı düzenli statüye önem veren sorumlu nesnelerle uğraşmaktan hoşlanan bireylerinbankacılık büro memurluğu muhasebe gibi mesleki yönelmeleri isabetli olacaktır.
5.İlgi Duyulan Mesleklerin incelenmesi
Bireyin kendini yukarıda açıklanan şekliyle tanımasının ardırdan ilgi duyduğu meslekleri tanıması gerekiyor. Bireyin meslekler hakkında araştırmasını
a) Meslek mensuplarının yaptığı temel faaliyetler
b) Çalışma ortamı
c) Çalışma koşulları
d) Çalışanlarda aranan nitelikler
e) Mesleğe hazırlanma
f) İlk işe giriş
g) Meslekte ilerleme
h) Kazanç
ı) İş bulma olanağı ve mesleğin geleceği
konularında yoğunlaştırması gerekir. Bilgi toplamak için meslekleri tanıtan klavuzlardan rehber kitapcıklarından mesleki tanıtım seminerlerinden okullardaki dershanelerdeki rehberlik servislerinden o mesleğin mensuplarından yararlanılabilir.
Karar aşamasında gerekli alt yapıyı anlatıldığı şekilde oluşturan birey sahip olduğu ilgi yetenek ve kişilik özelliklerini düşünüp bu özelliklerini gerektiren ilgi duyduğu meslekte karar kılabilir. Üzerinde durulacak temel nokta bireyin kendini olmak istediği gibi değil olduğu gibi objektif olarak tanımasıilgi duyduğu meslekleride olumlu olumsuz özellikleriyle tanımasıdır. 'Ne kadar çok kazanabilirim?' yerine 'Ben hangi işi en iyi şekilde yapabilirim?' 'Hangi ortamlarda ve koşullarda çalışmaktan mutlu olurum?' sorularına gerçekçi olarak yapılacak incelemeden sonra samimi olarak cevap vermektir.
Gencin meslek seçimi kararını etkileyen etmenlerden biri de anne-babanın genç üzerinde oluşturduğu baskıdır. Birçok ebeveyn çocuklarını bol kazanç getiren saygın mesleklerde görmek isterler. Ya da kendi ulaşamadıkları meslekleri seçmelerini arzu ederler. Meslek seçimindeki kararını net olarak belirlemeyen birey bu baskılardan etkilenir ve ailesinin istediği mesleğe yönelir. Birey bu şekilde seçtiği mesleğin kendine uygun olmadığını zamanla anlar. Kendi arzuladığı mesleğe ulaşmak için ya öğrenimini yarıda keser yada öğrenimini tamamladıktan sonra tekrar bir hazırlığa girişir. Bu durum genç için zaman ve emek kaybı yaratır. Bu tip durumlara düşmemek için bireyin kararını kendisi vermesi bu karar doğrultusunda ailesini ikna etmesi anne babanın da gencin bu kararına saygı göstermesi gerekir.
Kişilik özelliklerinize yeteneklerinize günün koşullarına uygun bilinçli bir meslek seçimi toplumda sağlıklı mutlu kendi kendisiyle barışık insanlarında sayısınıda çoğaltacaktır. 2000li yılların Türkiyesinin siz gençlerle daha umutlu daha aydınlık olmasını diliyoruz.
Meslek, bir kimsenin hayatında maddi kazanç sağlayabilmesi için yapacağı faaliyetlerin bütününü oluşturmaktadır. Fakat insan sadece maddi kazanç sağlamak için meslek seçimi yapmamalı. Çünkü insanın hayatının büyük bölümü meslek etkeni altında kalacaktır. İnsanın mutlu olmadığı mesleği hayatında tutması onu mutsuz edecek ve iş hayatında verime ulaşmasını engelleyecek ve motivasyonunu en aza indirgiyecektir. Meslek seçimi yaparken, seçeceğiniz mesleğin kişilik özelliklerinize uygunluğunu göz önünde bulundurmanız gerekmektedir. Mesleğin, gerektirdiği meslek alanında başarılı olabileceğinizi yetenekleriniz ve bu meslek konusunda ne kadar istekli olacağınız belirleyecektir. Meslek seçimi yaparken hiç bir kimesenin etkisinde kalmamanız ve bireysel özelliklerinizle örtüşen meslekleri seçmeniz gerekmektedir. Aksi halde mesleğinizden memnun olmayacak ya tekrar meslek değiştireceksiniz ki bu da vakit kaybı demek olacak ya da hayatınız boyunca mutsuzluk çekeceğiniz mesleği yapmış olacaksınız bu da sizi yaşam boyu bedensel ve ruhsal olarak kötü yönde etkileyecek.
Ülkemizde her geçen gün meslek alanlarının artması ve insanların bilinçlenmesi meslek seçiminin etkisini eskilere oranla daha fazla arttırmıştır.
Meslek seçiminde önemli olan sizin için en uygun mesleği seçmektir. Seçtiğiniz mesleği yaşamınız boyunca yapacak olduğunuzu unutmamanız gerekiyor. Yaşınız ilerledikçede meslek değiştirme şansınız da azalacaktır.
Meslek seçiminden önce kendinizde sorgulamanız gereken konularda vardır. Öncelikle kendinize dürüst davranarak şu benzer soruları kendinize sormalı ve cevaplarını vermelisiniz.
Kendinizi isteklerinizi,sınırlarınız zayıf ve güçlü yanlarınızı biliyor musunuz?
Hangi konularda yetenekliriniz , sınırlarınız nelerdir?
Hoşlanarak yaptığınız işler yada davranışlar hangi yöndedir?
Örneğin ;
insan ilişkilerinde çok fazla dışa dönük olmayan insanlar kendi ilgi alanlarına göre uzmanlaşabileceği bölümlere kanalize olurlar ( Mesela bilgisayar programcılığı bunlardan birtanesidir)
İleride yapacağınız meslek hakkında incelemelerde bulunurken dikkat etmeniz gereken noktaları aşağıda sıralıyoruz.
a) Meslek mensuplarının yaptığı temel faaliyetler
b) Çalışma ortamı nasıl
c) Çalışma koşulları hangi koşullarda
d) Çalışanlarda aranan nitelikler neler
e) Mesleğe hazırlanma eğitimi varmı
f) İlk işe giriş
g) Meslekte ilerleme
h) Kazanç ne olmalı -sınırları aralıkları nedir
ı) İş bulma olanağı ve mesleğin geleceği hangi doğrultudadır.
Son olarak diyoruz ki, meslek seçimlerinizde niteliklerinize en uygun seçimi yapmalısınız. İşinizde mutlu olmanız, sizin ve yaşamınızın gelecekte ne yönde olacağının somut bir göstergesi olacaktır.
Kişinin kendine ben ne olmak istiyorum, sorusunu çok erken yaşlarda sorup değerlendirmesi gerekmektedir.
“Meslek seçiminde kişinin yalnızca hevesi, onu uzaktan veya yakından tanımadan sevmesi değil; gencin ilgisi, kişisel yetenekleri, inancı yön vermelidir” Mesleğin güzel çirkin, zor – kolay tarafları önceden iyice düşünülmelidir.
Ayrıca yalnızca o günkü koşullar değil mesleğin uzak geleceği de düşünülmelidir.